Ko su znamenite žene koje su svojim delima utirale put ženskim pravima, slobodama i stvaralaštvu u Srbiji? Šta o njima znamo?
U Domu Jevrema Grujića u Beogradu, u Svetogorskoj 17, u četvrtak 3. marta 2022. u 20 časova u okviru izložbe „Velikanke srpske kulture“, biće održano predavanje Znamenite žene u srpskom biografskom rečniku, dr Aleksandre Novakov, istoričarke i naučne saradnice, stručne saradnice Leksikografskog odeljenja Matice srpske.
U Srpskom biografskom rečniku, svojevrsnoj enciklopediji o životima i delima znamenitih, ali i većini javnosti manje poznatih ili gotovo nepoznatih ličnosti, neizostavno mesto, razume se, pripada i ženama. Za narod kakav je srpski, čiji su pisani spomenici kulture u kontinuitetu uništavani, svaki životopis predstavlja istinsku dragocenost.
Matica srpska je dosad objavila sedam tomova Rečnika. Tema ovog predavanja je zastupljenost biografija žena čija prezimena ili imena (kada je u pitanju srednji vek) počinju od slova A do slova O. Ukupan broj objavljenih biografija značajnih ličnosti u Srpskom biografskom rečniku je 11951. Od toga broja objavljeno je oko 600 biografija žena, odnosno oko 5 procenata.
Žene koje su uvrštene u Rečnik a pripadaju srednjem veku su uglavnom one „adamskog koljena“. To su znamenite majke, supruge, sestre, kćeri, od kojih se neke izdvajaju knjigoljubivošću, državničkim, diplomatskim ili spisateljskim sposobnostima, monaškim podvižništvom i zadužbinarstvom. Druge pak, poput Olivere Lazarević i Mare Branković, uz sve drugo, treba da podsete na veličinu lične žrtve koju su žene srednjega veka bile spremne da podnesu za svoj rod i otadžbinu.
Iz perioda nakon propasti srpske države (16. i 17. vek), u Rečnik je uključen manji broj znamenitih žena, od kojih znatan deo čine strankinje. Osim žena iz plemićkih porodica Jakšić, Berislavić i Bakić pominju se i pesnikinje i trgovkinje.
U 18. – veku prosvetiteljstva, u Srpskom biografskom rečniku zastupljeno je 8 žena ili 0,8 procenata od ukupnog broja objavljenih biografija. Od tog broja dve su ruske carice – Jelisaveta i Katarina, kao i austrijska carica Marija Terezija.
Od osnivanja novovekovne srpske države broj ličnosti u Srpskom biografskom rečniku se uvećava, ali procenat istaknutih žena, sve do kraja 1945. godine, nije veći nego u srednjem veku.
Pored žena koje su obeležile nacionalnu i svetsku istoriju i kulturu a kojima je ova izložba posvećena, u Rečniku nailazimo i na mnoge žene čije su vrlinske osobine izbledele iz kulture sećanja velikog broja ljudi. Zato je Rečnik svojevrsna riznica u kojoj se nalazi ono što smo teškom mukom i sa mnogo sreće sačuvali od zaborava.
Tokom predavanja posetioci će imati prilike da vide fotografije, portrete, karikature, crteže važnih žena. Za svaku drugu ženu u Rečniku je pronađena ilustracija. Svaka biografska jedinica u Rečniku svojevrstan je doprinos kulturi našeg sećanja, jer zaboravimo li svoje pretke – naše očeve i majke, zaboravićemo i sebe. Sa stranica sedam tomova Srpskog biografskog rečnika posmatraju nas žene različitih životnih dobi, istorijskog perioda i prilika u kojima su živele. Junaci ovog svojevrsnog albuma su dame u sjaju svoje najbolje odežde, kako moderne i građanske tako i narodne nošnje. U ovom spomenaru se nalaze istaknute vladarke, nacionalne delatnice, učiteljice, naučnice, ratnice, dobrotvorke, glumice, muzičarke…tu pred nama, da posvedoče o svom vremenu i pouče nas da budemo bolji.
