Intervju radio Nikola Marković
Milica Milićević i Milan Bosnić od 2005. rade zajedno kao umetnički duo diSTRUKTURA i pod tim imenom učestvovali su na preko 30 samostalnih i više od 70 grupnih izložbi širom sveta.
Uskoro će se naći među 12 umetnica/ka iz Srbije, BIH, Slovenije i Hrvatske, čiji će radovi biti prikazani od 22. marta u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine na grupnoj intermedijskoj izložbi „New Era: umetnički diskursi o društvenim i klimatskim promenama“. Na izložbi su zastupljeni radovi umetnica/ka koji se u svojim stvaralačkim praksama dosledno i dugoročno posvećuju odnosu između čoveka i prirode, dajući umetnički komentar i odgovor na jednu od najaktuelnijih tema savremenog društva – ekologije, klimatskih i društvenih promena i očuvanja životne sredine.
Povodom predstojeće izložbe razgovaramo o njihobom delu Possibility of Sublime (big canceling) kojim će se predstaviti u MSUV.
Vaši radovi u okviru izložbe „New Era: umetnički diskursi o društvenim i klimatskim promenama” deo su projekta sa radnim nazivom “Social landscape”. Kako ste došli do ideje za taj projekat?
Možda bismo mogli da kažemo da se inicijalna motivacija nalazi u našem prvom zajedničkom radu koji je nastao 2005. godine i to baš u Majdanpeku. U pitanju je fotografija Face to Face (Missing Hill 1), koja preuzima poznatu Kaspar-Fridrihovsku kompoziciju u kojoj se dve figure, u jednoj postmodernoj nostalgiji, suočavaju sa devastiranim pejzažom rudničkog kopa.
Naša kontemplacija i dalje traje i budući da je to Milanov rodni grad, imali smo priliku da posmatramo razna dešavanja vezana za ovaj rudnik, ali i da pratimo živote stanovnika ovog grada koji su u velikoj meri vezana baš za sam rudnik. Otuda smo i promišljanja o ovom mestu nazvali Social Landscape jer smatramo da ovaj pejsaž čine i socijalna i ekonomska i ekološka previranja koja su se odvijala poslednjih dvadeset godina.
diSTRUKTURA – foto Jan Van Dalen
Da li je vašim radovima prethodila idejna priprema, odnosno teorijsko ili empirijsko istraživanje onoga što je kasnije otelotvoreno kao vaše konkretno delo? Koji segmenti istraživanja su vam u tom smislu potencijalno bili najznačajniji?
Naša promišljanja o ovoj temi traju već dugo, sigurno unazad nekih pet godina. Tek prošle godine smo počeli da radimo na konkretnim delima, najpre na seriji slika Possibilities of Sublime. Pre toga smo u nekoliko navrata putovali do Majdanpeka radi sakupljanja materijala, tj građe za projekat koji za sada ima tendenciju da postane prilično velik i složen sa radovima u raznim medijima. Veoma važan segment ove faze rada je zapravo razgovor sa stanovnicima Majdanpeka, i praćenje njihovih sudbina, nadanja i razočaranja, koji i dalje pokazuju izdržljivost u svojim naporima da povrate svoj glas i da se pitaju i odlučuju o svojim sudbinama.
Šta za vas predstavljaju prošireni pojmovi prirode u postindustrijskom, posttehnološkom i postdigitalnom okruženju jednog tranzicijskog društva? Šta je to što danas možemo tumačiti pod pojmom prirode, a što nije bilo aktuelno ili moguće ranije?
Mislimo na prirodu koja je pretrpela i trpi uticaj čoveka, počev od, najpre, industrijske revolucije, koja je donela najveća zagađenja na planeti Zemlji, kao i razvoj transporta i mogućnost da se otkriju i najudaljeniji delovi Zemlje kako bi i tamo čovek ostavio svoj „otisak“. Mislimo i na prirodu koja je usled tehnološkog razvoja dobila svoj pandan u veštačkoj i izmenjenoj prirodi (GMO…), između kojih se polako briše granica, a zajedno postaju materijal čovekovog man-made pejzaža. Generalno, čovek uz pomoć svojih industrijskih i tehnoloških dostignuća kroji svoj pejzaž za potrebe, u najvećoj meri, kapitalističkog sistema orijentisanog na masovnu proizvodnju i eksploataciju prirode, sa minimalnim osvrtom na ekološku dobrobit.
Takođe mislimo i na način na koji se priroda, tj naše okruženje danas opaža. Prvenstveno mislimo na digitalnu percepciju, pogled posredovan čipovima i ekranima, koji prirodu pretvara u piksele, ili postiže mešanje realnosti (mixed reality) gde se fizička stvarnost prepliće sa proširenom stvarnošću (augmented reality). Ili stvaranje potpuno nove virtuelne stvarnosti, koja nam omogućava da vidimo predele koje nikada nismo videli ili nikada ne bismo ni imali priliku da vidimo.
U uvodnom tekstu pitate se da li je pejzaž u predelu Majdanpeka, odnosno planine Starice, “uzvišen”, što je referenca i na sam naziv ciklusa radova. Ako očekivano pretpostavimo negativnu konotaciju onoga što radi Zijin, odnosno rudarska industrija uopšte uzev spram prirode, a “uzvišeno” kao nešto sa pozitivnim konotacijom, na koji način ste se želeli da promislite ovaj naizgled “sukob” u značenjima?
Zapravo “sukob” u značenjima i jeste po definiciji estetičke kategorije Uzvišenog (Sublime). Mislimo na definiciju koju je predstavio filozof Edmund Burke još sredinom osamnaestog veka, a koja služi da opiše umetnost (tada se prvenstveno odnosilo na slikarstvo) koja je zaista izuzetna, prizivajući moćnu mešavinu strahopoštovanja, čuđenja i užasa.
Tako da pojam uzvišen može imati i pozitivnu i negativnu konotaciju. On je u tom smislu ambivalentan i subverzivan, jer može sadržati dve suprotstavljene emocije, bol i zadovoljstvo, uzbuđenje i strah, u isto vreme. Emanuel Kant na pr. govori o “dopadanju praćeno jezom” (O Lepom i Uzvišenom, Kant 1985: 16).
Ideja da legitimna funkcija umetnosti može biti stvaranje podjednako i grandioznih i uznemirujućih efekata, bila je važan element u umetnosti Romantizma (kraj 18. pa do polovine 19. veka) i ostaje fundamentalna za umetnost danas.
Nas zanima kako se pomoću takvog pojma mogu opisati promene u prirodi danas, čovekov uticaj na okolinu tj. njihov uzajamni odnos. Da li je estetička kategorija Sublime odgovarajuća ili je potrebna redefinicija koja bi naglasila čovekov uticaj na prirodu, tj. čoveka kao glavnog aktera stvaranja današnjeg pejzaža, s obzirom da je u definiciji iz 18. veka, čovek bio samo posmatrač, dok je sama priroda/Bog bila ta koja je stvarala uzvišene i zastrašujuće prizore. Ili je pak potreban novi pojam koji bi ovaj “delightful horror” (divan horor) opisala kao realnu opasnost za čoveka i naglasila poziciju u kojoj je čovek i posmatrač i potencijalna žrtva. Ovakva promišljanja se iščitavaju u seriji slika Possibilities of Sublime, gde je motiv planine Starice, grubo izbrisan i poništen, rečnikom kompjuterske (digitalne) intervencije, ostavljajući samo fragmente neprepoznatljivog pejzaža.
Pominjete i “trnovit put od socijalizma do kapitalizma”. Ako uzmemo u obzir da je rudarska industrija u svim društvenim uređenjima invazivna spram prirode, kako vi vidite tu tranziciju i njene prednosti/mane u odnosu prema ekologiji?
Mislimo da našoj situaciji potpuno odgovara konstatacija Bruna Latura (Istraživanje o Modusima Života) da se promišljanja o prirodi kreću, kao kod svih tranzicijskih društava, između ekologije i ekonomije. Sa jedne strane imate kinesku kompaniju koja preuzima rudnik, pokreće proizvodnju, utrostručuje produktivnost, zapošljava radnike i povećava plate… dok sa druge strane imate snažan ekološki pokret koji dovodi u pitanje opstanak okolne prirode i sumnja u “dobre namere” kineske kompanije prema stanovnicima Majdanpeka (sporno je rušenje vrha planine Starice koje može ozbiljno da ugrozi grad u podnožju). Problem nastaje jer se ovaj sukob odigrava u društvu koje po svaku cenu daje prioritet eksploataciji i proizvodnji, dakle kapital na uštrb ekoloških problema, lični interesi predstavnika vlasti na uštrb pojedinca, građana, radnika. Mi nismo društvo sa takvim nivoom svesti koje bi realno i pravedno izvagalo ekonomsku dobit i očuvanje životne sredine. Borba na periferiji globalnog kapitalizma u startu je nepravedna, a iza nje ostaju pejzaži socijalne i ekološke destrukcije i degeneracije.
Ova periferna pozicija Srbije u okviru globalnog kapitalističkog sistema određuje (struktuira) nacionalnu ekonomiju i perspektivu razvoja, a kao rezultat stvaraju se i produbljuju socio-ekonomske nejednakosti između Srbije i zemalja kapitalističkog jezgra. Kao posledica, otpadni materijal, potrošena roba i zastarele tehnologije koje su veliki zagađivači se sve više slivaju u Srbiju (i ostale slične zemlje), dok se profit, resursi i proizvodna dobra dislociraju iz zemlje da bi se akumulirala u jezgru globalnog kapitalizma.
