Niko vam to neće priznati javno, bilo da se radi o vodećim liderima EU ili poslednjim diplomatama u hijerarhiji koji se nalaze na stalnoj vezi sa Briselom, da nad Evropom lebdi nostalgija za nestalim multietničkim carstvima i njihovom, navodno, harmoničnom birokratskom mašinom.
Ta vrsta kolektivnog osećanja jača pred naletom raznih nacionalizama i lokal-patriotizama koji presecaju Evropu poslednjih godina. Kultna knjiga „Jučerašnji svet“ Štefana Cvajga je ponovo aktuelna, kao i na svim prekretnicama i u kriznim vremenima, prošlost izgleda lepše i sigurnije od neizvesne i maglovite budućnosti. Zato se, pored nacionalističkih i ksenofobnih struja, širi ideja o oživljavanju Svetog rimskog carstva, naravno, u novom, savremenom evropskom kroju.
Nekima će zvučati iznenađujuće što su dvojica kreatora Starog kontinenta u 19. veku i zakleti neprijatelji Napoleona i imperijalne Francuske, Klemens Vencel fon Meternih i vojvoda od Velingtona, međusobno komunicirali na francuskom.
„Već mnogo vremena je prošlo od kada je za mene Evropa dobila kvalitet otadžbine“, napisao je Fon Meternih Velingtonu, komentarišući rezultate Bečkog kongresa 1815. Austrijski državnik je u jednoj rečenici objasnio duh koji je vladao intelektualnim krugovima po evropskim prestonicama. Baš kao što bi neko mogao da bude iznenađen da je Holandija – zemlja simbol borbe za ljudska prava, zaštite prava manjina, država zemaljske kazne za one koji su počinili zločine protiv čovečnosti ili su za njih bili odgovorni, barjaktar poštovanja međunarodnog prava i potpisanih ugovora – odbila da ispoštuje Versajski sporazum, koji je obavezivao da se ispitaju zločini nemačke i austrougarske vojske i da caru Vilhelmu II bude suđeno kao ratnom zločincu. Hag je umesto da sudi ratnom zločincu, svrgnutom caru dao azil i omogućio mu da provede veselo i bezbrižno svoju starost, pa čak i da čestita Hitleru na trijumfalnom ulasku u Pariz.
Balkanizacija je već dobro odomaćeni pojam u političkim debatama svih evropskih zemalja. Postalo je uobičajeno da se svako cepkanje, svako razilaženje, svako ustinjavanje bilo čega označava sinonimom: balkanizacija. Vek posle Velikog rata koji je počeo na balkanskom poluostrvu, gotovo da nema jedne granice koja nije sporna između država koje su nastale na groblju austrougarske, turske i ruske imperije.
„Polazeći od spora između Slovenije i Hrvatske u Piranskom zalivu, nailazimo na hiljade kilometara spornih granica. Mađarska koja još nije prebolela Trijanonski sporazum i nove granice sa Srbijom, Slovačkom, Rumunijom, Ukrajinom. Moldavija koja je tako draga obožavateljima Velike Rumunije, kao i mafijama koje kontrolišu Pridnjestrovlje. Ukrajina koja je već ostala bez Krima. Da ne govorimo o Sarajevu, glavnom gradu nepostojeće države, preko sporova srpsko-albanskih, albansko-grčkih, grčko-turskih, tursko-kurdskih i svih ostalih sukoba koji ispunjavaju prostor nad kojim se pružala vekovima otomanska imperija“, podsetio je Lučo Karaćolo, jedan od najuticajnijih evropskih spoljnopolitičkih analitičara.
SAD jedini pravi pobednik Velikog rata
Rat od 1914. do 1918. godine imao je jednog jedinog velikog pobednika: Sjedinjene Države. Nekadašnja evropska kolonija, čiji su glavni grad Vašington Britanci zapalili sto godina ranije (25. avgusta 1814.) za samo jedan vek od kolonije je prešla put do kolonijalne sile koja je diktirala uslove mira na Starom kontinentu i nametnula stvaranje nacionalnih država u Evropi, na prostoru nekadašnjih imperija, po principu tadašnjeg predsednika Vudroa Vilsona: jedan narod, jedna država. Taj princip, na nesreću današnjih generacija građana Srbije, nije primenjen samo u slučaju Jugoslavije i Čehoslovačke.
U Velikoj Britaniji i Francuskoj, gde je Prvi svetski rat odneo mnogo više života nego Drugi (glavna „klanica“ je bio istočni front, o čemu svedoči podatak da je 90 odsto pripadnika Vermahta koji su izgubili život stradalo u sukobima sa Crvenom armijom) političari i istoričari okrivljuju za veliki broj žrtava nemačke hegemonističke ambicije.
Britanija je ušla u Veliki rat sa Irskom, preko 200.000 Iraca je učestvovalo u ratnim dejstvima, blizu 40.000 se nije vratilo kući. Vojnički patriotski zanos, kao ni pobeda u Prvom svetskom ratu, paradoksalno, nije spasao Veliku Britaniju od većeg teritorijalnog gubitka nego što je to bio nemački. Anglo-irskim sporazumom Ujedinjeno Kraljevstvo je izgubilo 22 odsto teritorije, dok je Vajmarska Nemačka Versajskim sporazumom ostala bez 14 odsto površine. Vek kasnije, od Ujedinjenog Kraljevstva vrlo je moguće da ostanu samo dva oka u glavi, Engleska i Vels, dok bi Škotska a zatim i Severna Irska mogle da krenu svojim putem, bez Londona.
Ruska imperija: Šta bi bilo da nije bilo revolucije
U Sovjetskom Savezu istorija je počinjala od Oktobarske revolucije, koliko zbog poslovičnog narcisizma komunista koji obožavaju da sebe predstavljaju lepšim, poštenijim, moralnijim nego što jesu, toliko zbog neprijatne istine, po njih, da su vlast osvojili zahvaljujući novcu i logističkoj podršci nemačkog Drugog Rajha, ostvarujući cilj Berlina da neutrališe istočni front. Nova Rusija „cara“ Putina se ne stidi imperijalne prošlosti, naprotiv.
Svi ozbiljniji istoričari se slažu da bi carska Rusija na kraju izašla iz rata kao pobednik da ruski komunisti finansirani od Drugog Rajha nisu izvršili krvavu revoluciju u kojoj su pobili na stotine hiljada Rusa, uključujući i carsku familiju, kako bi učvrstili nezakonito osvojenu vlast. Kada Putin odbija ulogu poraženog u Hladnom ratu, kao argumentaciju koristi činjenicu da je današnja Ruska Federacija baštinik imperijalne Rusije, dok je Sovjetski Savez samo boljševička epizoda, u hiljadugodišnjoj istoriji velike Rusije. Prvi svetski rat se revalorizuje i glorifikuje uz jasno podvlačenje da je carska Rusija bila sila i deo stare Evrope. Putin želi da povrati u nacionalno sećanje, osakaćeno komunističkom diktaturom, kompletnu rusku istoriju, ne bacajući čak ni 70-godišnji komunistički period.
Kad Putin glorifikuje Staljina, to nije u funkciji veličanja komunizma, već patriotskog zanosa koji je omogućio Rusiji da pobedi nacističku Nemačku. Staljin se posle serije poraza u Drugom svetskom ratu, kada je video da i njegova vlast dolazi u opasnost, nije obratio komunistima niti radničkoj klasi, već ruskom narodu, veličajući ne komunističku hrabrost i odanost, već vernost majci Rusiji. Poput jugoslovenskih komunista, od Tita do Miloševića, Staljin nije prezao da koketira sa patriotizmom ili nacionalizmom kad zatreba da se sačuva vlast, iako je to kontradiktorno sa komunističkom ideologijom internacionalizma i klasne borbe.
Austro-Ugarska monarhija: Tri miliona Mađara se jednog jutra probudilo kao nacionalna manjina…
Austrougarska monarhija, kao i sve nepovratno mrtve konstrukcije, izgleda upravo zbog svog mesta na groblju carevina i država, duboko upokojena, mnogo lepša i privlačnija nego što je ona to bila – izvorna „tamnica naroda“. Od severne Italije, preko Boemije, Slovačke, Galicije, Slovenije, Hrvatske, Vojvodine, Mađarske, Transilvanije, tu i tamo po neko nostalgično prisećanje zagolica i nove naraštaje na talasu novog multikulturalizma, multietičnosti i maksima sa kojih je skinuta prašina, poput one Edena fon Horvata:“Rođen sam u Rijeci, odrastao sam u Beogradu, Budimpešti, Bratislavi, živim između Minhena i Beča, imam mađarski pasoš, ali nemam otadžbinu“.
Pre sto godina Austro-Ugarska je imala 60 miliona stanovnika podeljenih u dve konfederalne jedinice sa deset nacija, više ili manje priznatih, i više od 20 nacionalnih manjina. I dok je Austrija već metabolizovala njeno drastično redimenzioniranje, zadovoljavajući se time da je od nekadašnje imperije ostao samo „carski“ Beč, Mađarska i dalje pati od noćne more Trijanonskog sporazuma i gubitka dve trećine teritorije kojom je raspolagala mađarska država u dvoglavoj monarhiji. Takođe, današnja Austrija je nastavila politiku žuto-crne monarhije, istina ekonomskim sredstvima, koja se pred pruskom moći povukla iz utakmice za dominacijom germanskim narodima i orijentisala se na Balkan.
Bivša austrijska šefica diplomatije Ursula Plasnik mi je stalno ponavljala u razgovorima koje smo vodili da za Austrijance Balkan počinje čim se pređe „ring“ u Beču, želeći da naglasi da je za Austriju balkansko poluostrvo domaće dvorište. Za razliku od Austrijanaca, Mađari i dalje prebiraju kako je mogla da im se dogodi katastrofa u letnjikovcu parka Versajskog dvorca. U Veliki rat, Budimpešta je ušla sa idejom da konsoliduje svoje granice i utvrdi nacionalnu mađarsku državu, jer je među Mađarima pobedila ideja Ištvana Tise da svako davanje autonomije drugim narodima vodi ka razbijanju države. Kada su izgubili rat, Mađari su se setili proročkih reči sociologa Oskara Jasija da je jedini način da Mađarska preživi u tadašnjim granicama kantonizacija po ugledu na Švajcarsku, ali tada je već bilo kasno. Mađarska je od 19 miliona stanovnika spala na sedam, Slovačka je ušla u sastav Čehoslovačke, Vojvodina je pripala Srbiji, Transilvanija Rumuniji, Hrvatska je ušla u Kraljevinu SHS, Burgenland Austriji. Tri miliona Mađara se u jednom danu probudilo kao nacionalna manjina u drugim državama.
Francuska: U Krevetu sa slonom…
Francuska je izašla kao pobednica iz Prvog svetskog rata ali se ta pobeda pretvorila vrlo brzo u poraz na ekonomskom i političkom planu i početak kraja Francuske kao globalno-kolonijalne sile. Razmere Pirove pobede Francuske se ogledaju u broju poginulih vojnika, blizu milion i po, među kojima veliki procenat oficirskog kadra, 300.000 mrtvih civila, četiri miliona ranjenih od kojih gotovo pola miliona trajno osakaćenih, pet miliona siročadi i pad nataliteta. Paskal Gošon, direktor geopolitičke revije Konflikti navodi demografsku krizu kao motiv koji pothranjuje širenje pacifizma, kako na levici tako i na desnici i da je to bio razlog društvene paralize u kojoj se našla Treća republika.
„De Gol je vrlo vešto držao, barem retorički, u životu francuski grandeur, ali to nije menjalo realan odnos snaga i poziciju Francuske. Konačno će Žiskar D’Esten priznati javno ono što je bilo jasno još u periodu između dva svetska rata, odnosno, da je Francuska jedna ‘velika srednja sila’. Francuska je napravljena kao prirodna brana nemačkom i britanskom imperijalizmu, to objašnjava što se država nacija začela na našem prostoru“, objašnjava Gošon.
Kako vreme prolazi, tvrdi Gošon, Francuska će u odnosu sa Nemačkom sve više biti u poziciji Kanade prema Sjedinjenim Državama, odnosno kao što je to opisivao bivši kanadski premijer Pjer Trido: to je kao da delite krevet sa slonom.
Otomanska Turska: Povratak sultana
U republikanskoj Turskoj se prelazilo preko Velikog rata brzo i površno, a savez Otomanske imperije na izdisaju sa Nemačkom carevinom bivao je likvidiran kao pogrešan taktički izbor Istanbula i preko toga je, zajedno sa genocidom nad Jermenima, rastegnut prekrivač ćutanja ili u najboljem slučaju prećutkivanja. Kao što Mađari pate od „trijanonskog“ sindroma, tako i Turci pate od „sevreske“ boljke, odnosno od sindroma okruženosti neprijateljima.
Osmansko carstvo je svedeno na jednu petinu teritorije pre Prvog svetskog rata, Grcima su pripala sva ostrva osim Rodosa i Dodekaneza (pripali su Italiji) kao i Efes ili Izmir i gotovo kompletna zapadna obala, Jermenija je postala nezavisna država, sve sa Trabzonom, Erzumom, Francuzi su uzeli Siriju i južnu Anadoliju, Britanci Irak i Kurdistan. Turci će, pod vođstvom Kemala Mustafe koji će postati otac svih Turaka (Ataturk), vratiti sve posede na kopnu od Grčke uključujući i Izmir, potisnuće Jermene do današnjih granica, a francuske, italijanske i britanske snage će se povući iz Anadolije. Tako će biti stvoreni uslovi za granice Turske koje danas poznajemo i rađanje Republike Turske po evropskom uzoru.
Za manje od pedeset godina, Turska je od velike multietničke, multikonfesionalne države na tri kontinenta, postala monokonfesionalna i nacionalna država. Sa dolaskom na vlast Erdogana u Ankari, Turska je obrisala prašinu sa svoje otomanske prošlosti i obznanila na sve četiri strane sveta novu „neootomansku“ politiku. Štaviše, „sultan“ Erdogan pokušava da upakuje u jednu priču pantursku i neootomansku komponentu u svoje spoljne i unutrašnje politike. Na taj način Ankara, sa više ili manje uspeha, može da utiče na države i regione od Balkanskog poluostrva do Sinkjanga u Kini. Pošto je Ataturk izlečio „velikog evropskog bolesnika na Bosforu“ nacionalnom platformom moderne Republike Turske, stiglo je vreme u kojem je njegovim naslednicima ozdravljena Turska postala pretesna i Erdogan se ne zadovoljava pasivnom ulogom na prostoru kojim je nekadašnja Porta vladala vekovima.
Nemačka: Konsenzus Angele Merkel po Bizmarkovom receptu
Drugi nemački rajh, uzimajući sve ekonomske i druge parametre, da se nije upustio u ratnu avanturu 1914. godine, vrlo verovatno bi u roku od dve decenije dominirao Evropom i dobrim delom sveta, i to pacifističkim sredstvima, odnosno ekonomijom. Nemci su dva puta imali nesreću da na čelu države imaju psihijatrijski poremećene ljude i dva puta su u 20. veku dotakli dno. Posle toga su naučili dobro lekciju i posle dva militaristička pokušaja osvajanja Evrope, ekonomskim instrumentima i preko EU postali najslušaniji ukućanin Starog kontinenta. Britanski politikolog Entoni Gidens, čuven po tome što je inspirator tzv.“trećeg puta“ Tonija Blera, tvrdi da je Nemačka uspela da pomoću ekonomije ostvari ono što nije uspela vojnim sredstvima tokom prethodog veka: da dominira Evropom. Zato ne čudi što se Merkelova uglavnom poredi sa čeličnim kancelarom Otom fon Bizmarkom a ne sa prethodnim nemačkim kancelarima Bundesrepublike.
Savremenik Bizmarka, britanski premijer Bendžamin Dizraeli u zimu 1871. godine je izgovorio rečenicu u Vestminstru, koju bi i Kameron mogao da izgovori, zamenjujući Napoleonove ratove sa Drugim svetskim ratom:
„Nemačka snaga i francuska slabost uzdrmali su ravnotežu koja se stvorila u Evropi po završetku Napoleonovih ratova i garantovala mir u Evropi. Nemačka revolucija je kreirala novi svet. Ravnoteža snaga je zbrisana“, ocenio je Dizraeli. Tek ujedinjena Nemačka imala je 41 milion stanovnika, pet miliona više od Francuske i Austro-Ugarske, 10 miliona više od Velike Britanije, razvijenu industriju u velikom porastu, najbolji obrazovni sistem na svetu i najefikasniju vojsku. Ipak, i pored toga Nemačka nije bila dovoljno jaka da nametne svoju volju čitavoj Evropi, ali je bila dovoljno moćna da je drugi doživljavaju kao pretnju. Bizmark je bio toga svestan i radio je na tome da Berlin nametne što više svoje interese ali i da što manji broj okolnih država vidi u Nemačkoj pretnju.
Sa penzionisanjem Bizmarka, penzionisana je na duže vreme i razumna nemačka politika. Posledice militarističke alavosti Vilhelma II i Hitlera će trpeti svi u dva svetska rata, ali će nova Bundesrepublika, rođena u ruševinama pod bombama iz anglo-američkih aviona i ruskih topovskih i tenkovskih granata, i ujedinjena 1990. godine, izvući pouke i dobiti drugu šansu, posle one iz 1871. kada je stvorena moderna Nemačka.
Berlin je u 21. veku toliko ojačao svoju ulogu da može da diktira evropsku agendu, pa opet, Merkelova insistira na kreiranju što širih konsenzusa unutar EU, upravo onako kako bi radio Bizmark da je kojim slučajem naš ispisnik.
„Sve što se događa, događalo se i pre…“
Čovečanstvo, svaki put kad izađe iz jednog globalnog sukoba, slavodobitno proglasi da je to bio kraj svih ratova, bez obzira na sve demantije koje nam je istorija ponudila od Vestfalskog mira, preko Bečke konvencije iz 1815, do Prvog i Drugog svetskog sukoba i Hladnog rata. Zato je misao možda najidealnijeg vladara koji je hodao našim meridijanima imperatora-filozofa Marka Aurelija u momentima sopstvenih nedoumica najbolja odbrana: „Sve što se sada događa, događalo se pre, baš kao što će se događati i posle“.
Tagovi
