10. Dani slovenačkog filma
Jubilarno deseto izdanje manifestacije Dani slovenačkog filma biće održano od 10. do 14. maja u Jugoslovenskoj kinoteci i predstaviće retrospektivu odabranih filmova slovenačkih autora, gostiju i učesnika od nastanka 2015. godine do danas. Tim povodom razgovaramo sa Dragomirom Zupancom, umetničkim direktorom ove filmske revije, čiji uvid u slovenačku i jugoslovensku (ne samo filmsku) umetnost seže mnogo decenija unazad.
Kako se danas sećate početaka Dana slovenačkog filma? Da li ste bili u najužem krugu organizatora od samog starta, kakvu ste viziju vi lično imali za ovu manifestaciju i njen razvoj, kada ste počinjali da radite na DSF-u?
Na početku nije bilo lako izdvojiti jednu regionalnu kinematografiju od celine, Jugoslovenske filmske istorije. Preokret se desio kada je Slovenački filmski centar 2012. prikazao nekoliko filmova u Kinoteci, po izboru Nerine Kocijančič, zastupnice slovenačke kinematografije u regionima i svetu. Između ostalih bio je prikazan i odličan dokumentarac „Aleksandrijke“ Metoda Peveca, pisca, reditelja i glavnog glumca u filmu Živojina Pavlovića „Doviđenja u sledećem ratu“. To je bila formula, ali i inspiracija za pokretanje Revije Dani slovenačkog filma.
Među članovima Društva „Sava“, Udruženja beogradskih Slovenaca, bilo je nekoliko filmskih i televizijskih profesionalaca spremnih da organizuju prikazivanje ostvarenja iz novije slovenačke kinematografske produkcije. Tadašnji direktor Radoslav Zelenović ustupio je salu i otvorio tek završen prostor nove zgrade Jugoslovenske kinoteke, u Uzun Mirkovoj 1.
Prva Revija Dani slovenačkog filma, održana je krajem novembra 2015. godine. Kada su u Beograd došli slovenački autori, Maja Weiss, Karpo Godina, Urša Menart, kada su na otvaranju revije bili prisutni Dušan i Bojana Makavejev, Branko Vučićević i Želimir Žilnik, znali smo da smo na pravom mestu i da u pravom trenutku započinjemo jedno novo poglavlje, gradeći most uzajamnosti i saradnje dve regionalne kinematografije.
Po prirodi posla imali ste priliku da vrlo pomno pratite i razvoj slovenačke filmske produkcije u poslednjih deset godina, a sigurno ste je pratili i ranije. Koje teme i stilske okvire ste hteli da predstavite kod slovenačkih reditelja/ki u ovom periodu?
„Upadao“ sam u slovenački kulturni prostor i ranije, sedamdesetih i osamdesetih godina. Preko druženja sa članovima grupe OHO, saradnje u časopisu Ekran, snimanja emisija za kultnu seriju „Dvogled“ Dragana Babića o slovenačkim lipama, realizacije dva dokumentarna filma o Novim umetnostima dvadesetih i sedamdesetih (TV Galerije, urednice Dunje Blažević), pružila mi se prilika da osetim i zabeležim autentične ličnosti i dela slovenačke kulturne i umetničke scene. Preko Naška Križnara bio sam povezan sa avangardnim pokretima, preko Karpa Godine sa „Gledališčem Pupilije Ferkeverk“ i dramskim piscem Dušanom Jovanovićem. Oni su mi postali i ostali veza sa Slovenijom. Pratio sam Festival slovenačkog filma, od samog početka, preseljenja u Portorož. Bio sam upoznat sa radovima reditelja iz vremena Jugoslavije, Štiglica, Hladnika, Klopčiča, ali sam poznavao i pripadnike nove generacije, Cvitkoviča, Kozolea, Slaka.
Uvidom u noviju produkciju, pravio sam selekciju za našu manifestaciju, stavljajući u program i jedne i druge, ali ostavljajući prostor i za debitante. Obeležili smo jubileje velikana Franca Štiglica, Jože Babiča, Matjaža Klopčiča, ali smo prikazali i prve filmove Martina Turka, Barbare Zemljič, Matjaža Ivanišina. Hteli smo da, kroz slovenački film, predstavimo Sloveniju kroz društveni razvoj, socijalne teme, probleme razvijene evropski opredeljene sredine, tretmana prirode i okruženja, trudeći se da ne izgubimo bliskost i empatiju prema nekadašnjim sunarodnicima.
Pored činjenice da se radi o retrospektivnom festivalskom izdanju povodom značajnog jubileja, kojim ste se još kriterijumima rukovodili u odabiru ovogodišnjeg programa? Šta vam je bilo posebno značajno kod filmova koje ste ove godine izabrali u glavnoj selekciji?
Retrospektivu filmova sa dosadašnjih revija započinjemo sa tri premijere. Kuriozitet prvog „Milko Bambič: U procesu stvaranja“ u režiji Radovana Čoka, je u tome što je portret ovog znamenitog slovenačkog umetnika, konstruktiviste iz Trsta, snimao Predrag Bambić, istaknuti srpski direktor fotografije, čiji su preci poreklom iz Primorske, zaleđa Trsta u Sloveniji. Na ovaj film se već prvog dana revije nadovezuje kratki dokumentarac „Ita Rina-Diva iz Divače“ reditelja Vladimira Šojata, o slavnoj glumici i svetskoj zvezdi Iti Rini, kojoj se 10. maja navršava 45 godina kako nas je napustila, a koji je realizovan u produkciji Društva „Sava“ i Frakcije. Treća premijera, dugometražni dokumentarac „Uhvaćeni na izvoru – Slovenačka deca Lebensborna“ rediteljke Maje Weiss, koji otvara jubilarnu 10. reviju, istovremeno zaokružuje temu o deci palih antifašista odvedenih i datih nemačkim porodicama na usvajanje, jer je svedočenje preživelih prikazano i na prvoj Reviji DSF, „Deca bandita-Slovenačkom narodu ukradena deca“ iste rediteljke.
Veliko interesovanje na jednoj od revija privukao je i film „Muzika je vremenska umetnost 3: LP Laibah“ Igora Zupea. Svetski poznata grupa i danas krstari ovim prostorom, i film o njima zaslužuje da bude prikazan na retrospektivi. Dva „štajerska“ filma, kratki igrani „Bik“ Bojana Labovića i dugometražni „Besne lisice“ Borisa Jurjaševiča, spadaju u vrstu „otkrivajućih“: prvi zbog odbrane životinje od noža i klanice, a drugi zbog otpora rokera korporacijskim špekulantima i šumskim istrebljivačima.
Tribinu na temu „Prilozi za istoriju slovenačkog filma“ vodiće dr Ivana Kronja uz učešće kritičara i istoričara iz Slovenije i Srbije. Nakon tribine biće prikazan prvi jugoslovenski avangardni film „Ples na Kiši“ kultnog slovenačkog reditelja Boštjana Hladnika iz 1961. godine.
Jedan od fokusa ovogodišnjeg izdanja je na legendarnoj glumici Iti Rini – kako vi vidite njen značaj ne samo za slovenačku, već možda i šire za jugoslovensku kinematografiju?
Itu Rinu doživljam kao susetku iz mog komšiluka. Odrastao sam na Čuburi, a ona je sa porodicom stanovala na početku Katanićeve ulice u blizini Hrama Svetog Save. Bio sam osnovac kada je Veljko Bulajić snimao scene za film „Rat“ na početku tadašnje ulice Filipa Kljajića. Zapamtio sam crnokosu markantnu ženu kako se izdvaja iz mase i stupa u dijalog sa glavnim glumcem ovog postapokaliptičkog filma, Tončijem Vrdoljakom. To je bila zaboravljena diva, Ita Rina. Bio je to moj prvi susret sa filmskom ekipom u akciji i ostao sam fasciniran autoritetom i suverenim vladanjem scenom, reditelja Bulajića.
Mnogo decenija kasnije posetio sam spomen dom Ite Rine u Divači, kuću porodice Kravanja. Kustosi Muzeja glumaca, Slovenačke kinoteke, kao i Aleksandar Erdeljanović, direktor Arhiva Jugoslovenske kinoteke, pomogli su nam da snimimo kratki film o velikoj glumici, čija je evropska i svetska slava objedinjavala prostor nekadašnje Kraljevine Jugoslavije. Njena filmska i umetnička zaostavština čuva se podjednako u Sloveniji i Srbiji. Po rođenju Slovenka sa Krasa, a po poslednjem boravištu Beograđanka sa Vračara. Idealan simbol za našu manifestaciju, jer smo i sami po poreklu iz tih krajeva, a punopravni pripadnici i građani Beograda.
Dani Slovenačkog filma, foto Irena Herak
Kako procenjujete budućnost slovenačke kinematografije? Kako vidite dosadašnja dostignuća autora i autorki mlađih generacija, odnosno njihov potencijal da naprave neka buduća remek-dela?
Slovenački film je u specifičnom položaju. Izgubio je jugoslovenski prostor i ostao bez tržišta i publike. Svaki proboj slovenačkog filma na evropskoj filmskoj sceni u Sloveniji se beleži kao veliki uspeh. Daleko su od standarda i statusa, kakav imaju istočnoevropske zemlje u evropskoj zajednici, kao Mađarska, Rumunija, pa i Bugarska. Ali to ne znači da nemaju potencijala i da im nedostaje mlađi filmski kadar.
Prošle godine je talentovana mlada rediteljka Urška Đukić zajedno sa francuskom koleginicom Emili Pižo osvojila Cezara, prestižnu evropsku nagradu, za film „Bakin seksualni život“. Bio je zapažen i veoma uspešno distribuiran film Žige Virca „Hjuston, imamo problem“, dobitnik je Vesne kao najbolji dugometražni film na FSF u Portorožu i nagrade publike na Mediteranskom filmskom festivalu u Splitu.
Slovenački filmski stvaraoci su i u većoj meri svestrani i kao intelektualci i umetnici afirmisani u drugim oblastima. Mlada snaga slovenačkog filma je Goran Vojnović, pisac tiražnog i nagrađivanog romana „Čifuri van“. Priznati i u antologijama zastupljeni pisci su i reditelji Metod Pevec i Vinko Medendorfer, obojica su gostovali na Reviji DSF. Preko programa DSF+, Vladimir Šojat selektor, plasira kratke filmove studenata i debitanata i tako priprema nastup novih filmskih snaga za glavni program manifestacije. Tako su debitovali Matjaž Jamnik, Lana Bregar, Luka Štigl i doprineli da njihovi vršnjaci i kolege iz Beograda dobiju uvid u stvaralačke tendencije mlađe filmske generacije iz Slovenije.
