Da li će ovo ipak biti Indo-Američki vek?

21. vek nam je doneo novu eru međunarodnih odnosa, obeleženu dinamičnim promenama u balansu moći između vodećih globalnih aktera. Ovi procesi su dodatno ubrzani februara 2022. godine, kada je otpočela agresija Rusije na Ukrajinu. Dok se novi savezi formiraju, a tradicionalne alijanse modernizuju sa ciljem da uspešno odgovore na trenutne izazove, posebnu pažnju treba usmeriti na dalji razvoj odnosa između Sjedinjenih Država i Indije.

Po uzoru na detant između SAD i Kine, koji je obeležio hladnoratovski period, strateško partnerstvo između dveju najvećih demokratskih nacija na svetu ima potencijal da odredi dalji tok ovog veka.

Rivalstvo SAD i SSSR je dominiralo globalnom politikom posle Drugog svetskog rata, oblikovalo saveze, kreiralo sukobe i tadašnji bipolarni svetski poredak. Međunarodne okolnosti su omogućile  SAD da nađe neočekivanog partnera u komunističkoj Kini.  Uprkos više nego očiglednim ideološkim razlikama, pragmatizam zasnovan na zajedničkim strateškim interesima je preovladao. Amerikanci su videli jedinstvenu priliku da zadaju smrtonosni udarac svom neprijatelju, dok je Kina, ekonomski malaksala od posledica Kulturne revolucije i sa milion sovjetskih trupa na svojoj granici, želela da po svaku cenu izbegne sudbinu Čehoslovačke i bude napadnuta od strane svog suseda.

Danas je Indija ta koja se suočava sa neprijateljskim trupama koje uzurpiraju njen teritorijalni integritet dok je u potrazi za stabilnim ekonomskim partnerom koji će omogućiti nastavak njenog rapidnog ekonomskog progresa.  Prošlo je 5 godina od kako je Kina zauzela delove indijskog severozapadnog regiona Ladak, dok je duže od pola veka protivpravno ušančena na delu teritorije federalne države Arunačal Pradeš podno Himalaja. Višegodišnji pregovori nisu doveli do kompromisnog rešenja te su Kina i Indija to vreme iskoristile za sveobuhvatnu militarizaciju pograničnih regiona. Desetine novoizgrađenih vojnih baza, aerodroma i fortifikacija, povezanih sa hiljadama kilometara puteva i pola miliona kineskih i indijskih vojnika dodatno prete da eskaliraju ovaj konflikt do tačke ključanja.

Izazovi na severnoj granici u kombinaciji sa asertivnim ponašanjem Kine prema drugim susednim državama, pre svega prema Filipinima, Tajvanu i Vijetnamu, doveli su do poklapanja indijskih strateških interesa sa interesima Sjedinjenih Država u Indo-Pacifiku i formiranja neočekivanog partnerstva, koje je kulminiralo državnom posetom premijera Narendre Modija Beloj kući prošle godine, tokom koje su on i američki predsednik Džo Bajden identifikovali dva stuba njihovog strateškog partnerstva: ekonomsku i vojnu saradnju.

Prethodne godine su SAD postale najveći trgovinski partner Indije, zamenivši Kinu na tom mestu, dok je u martu ove godine Indija odlučila da kupuje više nafte od SAD umesto od Rusije usled zahteva Moskve da se kupovina obavlja u kineskim juanima. Robna razmena sa SAD se više nego utrostručila u prethodnih deset godina, sa stidljivih 60 na preko 200 milijardi dolara. Pozitivni ekonomski trendovi će se nastaviti s obzirom na ogromne planirane uzajamne investicije i pokušaj da se ekonomije SAD i Indije delimično „odvežu“ od Kine i kineskih lanaca snadbevanja.

Američki tehnološki gigant „Micron“ je posle gubitka kineskog tržišta odlučio da investira gotovo 3 milijarde dolara i otvori fabriku poluprovodnika u Indiji. Indijske subvencije namenjene da privuku visokotehnološke investicije planiraju da iskoriste i „Applied Materials Inc“ i „Lam Research“ kroz ulaganja vredna nekoliko milijardi dolara koja će doneti Indiji više od 60.000 inženjerskih radnih mesta i polako uključiti Indiju u zapadni lanac snadbevanja mikročipovima. Indijske kompanije takođe planiraju da investiraju više od 2 milijarde dolara vredne projekte u Sjedinjenim Državama, uključujući ulaganja u solarna postrojenja u Koloradu, čeličanu u Ohaju i fabriku optičkih vlakana u Južnoj Karolini. Da ne postoje limiti ekonomske saradnje između Indije i SAD pokazuje i zajednička inicijativa „IMEC“, koja predviđa izgradnju ekonomskog koridora koji će povezati jugoistočnu Aziju sa državama Bliskog Istoka i Evrope i biti jedna od alternativa kineskom „Pojasu i putu“.

O važnosti ovog partnerstva još više nam govori ostvarena saradnja u vojnoj sferi, s obzirom da je Vašington dugi niz godina zazirao od dublje saradnje sa Indijom i transfera vojnih tehnologija Delhiju. Prethodno navedene političke okolnosti su i to promenile, pa će pored pristupa američkim jurišnim i transportnim helikoptera, izviđačkim avionima i naprednim dronovovima, Indija dobiti pristup i „kraljevskim draguljima“, odnosno pristup tehnologiji za proizvodnju mlaznih motora (nešto Rusija i dalje odbija da ustupi svom savezniku Kini) koji će se naći u indijskom lovcu „Tejas“.  Indija je sa druge sporazumom omogućila boravak i popravku američkih ratnih brodova u svojim lukama, time dodatno ojačavši poziciju SAD u regionu.

Tokom prethodne dve decenije, Vašington je napravio rizičnu opkladu u Indo-Pacifiku; da će tretiranje Indije kao ključnog partnera pomoći Sjedinjenim Državama u njihovom geopolitičkom rivalstvu sa Kinom, i da će jačanje indijskih kapacitetata automatski jačati snage koju favorizuju demokratski, „slobodan i otvoren“ Indo-Pacifik. SAD su svesne, da kao nekad sa Kinom, postoje limiti ovog partnerstva.

U narednim godinama Indija će igrati veću ulogu u obuzdavanju rastuće moći Kine — ali pod sopstvenim uslovima. Ograničena moć Nju Delhija i njegovi strateški prioriteti podrazumevaju da Indija neće biti saveznik Americi kao što su to Velika Britanija ili Japan. Indija se neće odreći svojih veza sa Rusijom, kao što se ni SAD neće odreći partnerstva sa Pakistanom. U slučaju kineske invazije na Tajvan, indijske trupe neće stajati rame uz rame sa američkim, kao što bi se to moglo očekivati od drugih saveznika SAD.

U kriznim vremenima, strateški ciljevi SAD i Indije možda nisu u potpunosti identični – ali su komplementarni; Indija će ostati moćan konkurent Kini, a koordinisano delovanje sa SAD će joj omogućiti da smanji svoju ranjivost i da do kraja ove dekade postane treća najveća ekonomija sveta i pouzdan, samostalni zaštitnik slobodnog i demokratskog Indo-Pacifika.