80 godina od pobede nad fašizmom: Ovo su ključne bitke Drugog svetskog rata koje su promenile istoriju

U susret danu kada obeležavamo 80 godina od završetka Drugog svetskog rata, podsetimo se kako je izgledao put ka pobedi nad fašizmom. U ovom kratkom pregledu najvažnijih bitaka tokom Drugog svetskog rata pratimo, korak po korak, kako su se Evropa i svet borili i oslobodili od fašizma.

1939–1941: Početak rata i rana faza

Nepripremljenost zapadnih saveznika na odgovor Hitlerovoj invaziji Poljske i Čehoslovačke doveo je do toga da sile Osovine ostvare veliku prednost u inicijalnoj fazi rata. U ovom periodu su Saveznici pretrpeli brojne poraze, ali se izdvajaju neki važni otpori i manje pobede:

• Bitka za Britaniju, 10. jul – 31. oktobar 1940.

Prva velika vazdušna bitka rata, u kojoj je britansko Kraljevsko vazduhoplovstvo (RAF) porazilo nemački Luftvafe, sprečivši planiranu kopnenu invaziju na Britaniju i podigavši moral Saveznika.

• Grčka ofanziva protiv Italije, 28. oktobar 1940. – 6. april 1941.

Početak balkanske kampanje Drugog svetskog rata ujedno je bio i prva pobeda Saveznika nad silama Osovine. Fašistička Italija je iz Albanije napala Grčku, oslanjajući se na svoju nadmoćnu avijaciju, ostvarila u početku nekoliko uspeha. Nespremna Italijanska vojska nije izdržala dugo, Grci su izveli kontraofanzivu koja ih je odbila nazad u Albaniju. Tek sa napredovanjem Nemačkih jedinica dostignuta je mogućnost konačnog napada na Grčku, koji je doveo do kapitulacije 23. aprila.

• Operacija Kompas, 9. decembar 1940 – 9. februar 1941.

Operacija Kompas predstavlja kontranapad Britanskih i snaga komonvelta na italijanske jedinice u zapadnom Egiptu i istočnoj Libiji nakon proboja preko 500 000 italijanskih vojnika u Egipat sa namerom osvajanja Britanskih kolonijalnih poseda i prodora do Sueckog kanala i naftnih polja. Desetostruko nadjačane snage britanskog generala Vavela su probile defanzivnu liniju Italijanske vojske i odbacili je čak 800 kilometara dalje. Tek je dolazak Nemačkih jedinica spasio Italijane od potpunog gubitka pozicije u severnoj Africi.

1942: Preokret počinje

• Prva bitka kod El Alamejna, 1. – 31. jul 1942.

Britanci zaustavljaju drugi prodor snaga Osovine u Egipat. Položaji snaga Osovine kod El Alamejna, udaljeni samo 106 km od Aleksandrije, bili su opasno blizu egipatskih luka i gradova, baza savezničkih snaga i Sueckog kanala. Ipak, snage Osovine bile su previše udaljene od svoje baze u Tripoliju u Libiji da bi mogle neograničeno da ostanu kod El Alamejna, što je dovelo do toga da su obe strane počele da gomilaju zalihe za nove ofanzive, uprkos ograničenjima vremena i udaljenosti.

• Druga bitka kod El Alamejna, 23. oktobar – 3. novembar 1942.

U oktobru 1942. godine, general-potpukovnik Bernard Montgomeri, komandant Osme armije, započeo je ofanzivu protiv snaga Osovine. U bitci koja je trajala 13 dana, Afrički korpus Ervina Romela je poražen i primoran na povlačenje iz Egipta i Libije ka granicama Tunisa.  Ova bitka okončala je pretnju Osovine po Bliski istok i Iran i povratila moral zapadnih saveznika.

• Operacija Baklja, 8. – 16. novembar 1942.

Operacija Baklja bila je saveznička invazija na francusku Severnu Afriku tokom Drugog svetskog rata. Baklja je bila operacija koja je ispunila britanski cilj osiguravanja pobede u Severnoj Africi, dok je istovremeno omogućila američkim oružanim snagama da započnu svoju borbu protiv nacističke Nemačke i fašističke Italije u ograničenom obimu.

• Bitka za Staljingrad (operacija Uran), 19 – 23 novembar 1942.

Operacija Uran je kodno ime Sovjetske kontraofanzive pokrenute sa namerom da se okruže i unište neprijateljske jedinice u blizini Staljingrada. Nemačka Šesta armija, pod komandom maršala Paulusa, Treća i Četvrta Rumunska armija kao i elementi Nemačke Četvrte tenkovske armije su se tad našli okruženi sovjetskim trupama i njihova sudbina bila je zapečaćena.

• Bitka kod Midveja, 4. – 7. jun 1942.

Pola godine nakon bombardovanja američke baze Perl Harbor, odigrala se bitka koja će promeniti tok pacifičke kampanje. Japanski admiral Isoroku Jamamoto, pokušao je da izmami i uništi američke nosače aviona koji su izbegli bombardovanje američke baze na Havajima. Kontraobaveštajne službe američke mornarice su presrele i dekodirale šifrovane poruke japanaca i totalno preokrenule situaciju.  Japanska mornarica je tad izgubila 4 nosača aviona a    bitka je zaustavila japansku ekspanziju u Pacifiku i preokrenula tok rata u korist SAD.

• Bitka za Guadalkanal, 7. avgust 1942 – 9. februar 1943.

Savezničke, pretežno američke snage, iskrcale su se 7. avgusta na ostrva Gvadalkanal, Tulagi i Florida u južnim Solomonskim Ostrvima sa ciljem da uskrate Japancima mogućnost da ih koriste kako bi ugrozili snabdevanje između SAD, Australije i Novog Zelanda.

1943: Početak savezničke nadmoći

• Kraj bitke za Staljingrad – februar 1943.

Sovjetska Crvena armija opkolila je i uništila nemačku 6. armiju, nanoseći Hitleru ogroman gubitak. Bitka je označila preokret na istočnom frontu i početak nemačkog povlačenja.

• Kapitulacija sila Osovine u Severnoj Africi – maj 1943.

Početkom marta 1943., britanska Osma armija, napredujući na zapad duž obale Severne Afrike, stigla je do granice sa Tunisom. Romel se tad našao opkružen dvema savezničkim armijama, sa manje ljudi i naoružanja. Snage Osovine predale su se 13. maja 1943. godine. Saveznici su tom prilikom zarobili više od 275.000 nemačkih i italijanskih vojnika.

• Iskrcavanje na Siciliju, jul 1943.

Saveznička invazija Sicilije (šifrovano ime operacija Haski), izvedena je velikim amfibijskim i padobranskim desantima, posle kojih je usledilo 6 nedelja borbe na kopnu. Saveznici su proterali osovinske vazdušne, kopnene i pomorske snage sa ostrva, osigurali linije snabdevanja kroz Sredozemno more i uzdrmali vlast Benita Musolinija. Operacija Haski je otvorila put za invaziju Italije.

• Bitka kod Kurska, 5. jul- 23. avgusta 1943.

Najveća tenkovska bitka u istoriji, u kojoj su sovjetske snage odbile nemačku ofanzivu i preuzele stratešku inicijativu. Oslabila je nemačku sposobnost za dalju ofanzivu na istoku.

• Kapitulacija Italije – 3. septembar 1943.

1944: Ofanziva na svim frontovima

• Oslobođenje Rima – jun 1944.

Dana 4. i 5. juna 1944. godine, američke trupe pod komandom generala Marka Vejna Klarka uspele su da probiju poslednje linije nemačke odbrane i uđu u grad bez otpora, gde su ih stanovnici Rima dočekali s oduševljenjem. Feldmaršal Albert Keselring, komandant Vermahta u Italiji, odlučio je da se povuče ka severu, bez ulaska u borbe unutar urbanog područja Rima.

• Dan D (iskrcavanje u Normandiji) – jun 1944.

Savezničke snage su se uspešno iskrcale u okupiranoj Francuskoj, čime su otvorile zapadni front i počele oslobađanje Zapadne Evrope od nacističke okupacije.

• Oslobođenje Pariza – avgust 1944.

Oslobođenje je otpočelo ustankom koji je pokrenuo Francuski pokreta otpora protiv nemačkog garnizona uoči dolaska Treće američke armije pod vođstvom generala Džordža S. Patona. U noći 24. avgusta, jedinice iz 2. francuske oklopne divizije generala Filipa Leklerka probile su se u Pariz i stigle do Gradske skupštine (Hôtel de Ville) neposredno pre ponoći. Sledećeg jutra, glavnina 2. oklopne divizije, kao i 4. američka pešadijska divizija i druge savezničke jedinice, ušle su u grad. Ditrih fon Šoltic, komandant nemačkog garnizona i vojni guverner Pariza, predao se Francuzima u hotelu Le Meris, novoformiranom francuskom štabu. General Šarl de Gol preuzeo je kontrolu nad gradom kao šef Privremene vlade Francuske Republike.

• Sovjetska ofanziva: Operacija Bagration, jun – avgust 1944.

Operacija Bagration ili Beloruska strateška ofanziva, pokrenuta je 22. juna na Istočnom frontu sa namerom uništavanja Nemačke grupe armija Centar. Nemačka je prvi put tokom ove operacije prinuđena da rat vodi na dva fronta, jer se paralelno sa Beloruskom ofanzivom na istoku, vodila i bitka za Normandiju na zapadnom frontu.

1945: Završni udarci

• Ofanziva u Ardenima odbijena, 16. decembar 1944 – 28. januar 1945.

Ardenska ofanziva je bila poslednja velika operacija sprovedena od strane Nemačke na zapadnom frontu u Drugom svetskom ratu. Nemci su pokušali proboj kroz gustu Ardensku šumu na potezu između Belgije i Luksemburga. Cilj operacije je bilo osvajanje luke u Antverpu, što bi, kako je tada vrhovna komanda Vermahta verovala, dovelo do cepanja savezničke linije fronta i okruženja savezničke vojske. Napad je odbijen, a sudbina Nemačke u ratu zapečaćena.

• Sovjeti osvajaju Budimpeštu i Beč, početak 1945.

Sovjetsko osvajanje Budimpešte se može svrstati u jednu od najtežih i najkrvavijih bitaka s’ kraja rata. Bilo je potrebno kombinovati snagu jedinica Trećeg i Drugog Ukrajinskog fronta pod komandama maršala Tolbuhina i Malinovskog i zajednički napasti Budimpeštu koju je u tom momentu branilo oko 75 000 Nemačkih i Rumunskih vojnika.  Osvajanje Beča nije prošlo ništa lakše, nije bilo govora o predaji jer je grad branila fanatična Šesta SS tenkovska armija pod komandom Sepa Ditriha. Nakon intenzivnih uličnih borbi, podpomognuti Austrijskim pokretom otpora Karla Skola, Tolbuhinov Drugi Ukrajinski front uspeo je u nameri da zauzme grad.

• Oslobođenje koncentracionih logora (Aušvic – 27. januar 1945.)

Aušvic—nacistički koncentracioni i logor smrti u okupiranoj Poljskoj, u kojem je ubijeno više od milion ljudi kao deo nacističkog „Konačnog rešenja“ jevrejskog pitanja—oslobođen je od strane sovjetske Crvene armije. Većina zatvorenika je bila pobijena ili naterana na marš smrti od strane SS stražara, ipak, mali broj zatvorenika, njih 7000, uspeo je da se spasi i prenese priču o užasima koncentracionog logora svetu.

• Osvajanje Berlina, april – maj 1945.

Dana 20. aprila 1945. godine, na Hitlerov rođendan, Prvi beloruski front pod vođstvom maršala Georgija Žukova, napredujući sa istoka i severa, počeo je granatiranje centra Berlina, dok je Prvi ukrajinski front maršala Ivana Koneva probio Armijsku grupu Centar i napredovao ka južnim predgrađima Berlina. Garnizon se sastojao od nekoliko iscrpljenih i dezorganizovanih divizija regularne vojske i Waffen-SS-a, kao i loše obučenih pripadnika Folksšturma i Hitlerove omladine. Tokom naredne nedelje, Crvena armija je postepeno zauzela čitav grad.

• Kapitulacija Nemačke, 8. maj 1945.

• Atomski napadi, avgust 1945.

Dana 6. i 9. avgusta 1945. godine, Sjedinjene Američke Države su detonirale dve atomske bombe iznad japanskih gradova Hirošime i Nagasakija, redom, tokom Drugog svetskog rata. Vazdušni napadi su usmrtili između 150.000 i 246.000 ljudi, od kojih je većina bila civili, i ostaju jedini slučajevi upotrebe nuklearnog oružja u oružanom sukobu.

• Kapitulacija Japana,  2. septembar 1945.

Japan je objavio svoju kapitulaciju saveznicima 15. avgusta, šest dana nakon bombardovanja Nagasakija i objave rata Japanu od strane Sovjetskog Saveza, kao i njegove invazije na Mančuriju. Japanska vlada je potpisala akt o kapitulaciji 2. septembra, čime je Drugi svetski rat napokon završen.