Predstavljanje Crnogorskog paviljona na 59. Venecijanskom bijenalu

Razgovor o izložbi „Umijeće držanja za ruke/ dok se probijamo kroz sedimentni oblak“ kojom se Crnogorski paviljon predstavio na 59. Venecijanskom bijenalu održaće se u ponedeljak 18. jula 2022. godine u 18 časova u Muzeju afričke umetnosti, Andre Nikolića 14, Beograd.

U razgovoru o izložbi „Umijeće držanja za ruke /dok se probijamo kroz sedimentni oblak“ učestvuju kustoskinja Crnogorskog paviljona Natalija Vujošević i umetnici Lidija Delić i Ivan Šuković.    

U organizaciji Centra savremene umjetnosti Crne Gore, a prema koncepciji kustoskinje i umetnice Natalije Vujošević, Crna Gora se na 59. Bijenalu u Veneciji predstavlja izložbom Umijeće držanja za ruke / dok se probijamo kroz sedimentni oblak. Izložba obuhvata dela umetnica i umetnika Dantea Buua, Lidije Delić, Ivana Šukovića, Darka Vučkovića i Jelene Tomašević, kao i Kolekciju umjetnosti nesvrstanih zemalja sa delima umetnika Zuzane Halupove (Jugoslavija), Renea Portokarera (Kuba), nepoznatog umetnika iz Iraka i video zapis o skulpturi umetnika Bernarda Matemere (Zimbabve).

Komesarka paviljona je Jelena Božović.

Izložbu prati publikacija koja predstavlja isprepletene kustoske i poetske pristupe, te arhivske zapise. Autori tekstova u publikaciji su: Ana Ivanović, Jovana Stokić, Miloš Zec, Nuno de Brito Rocha, Vjera Borozan, Marina Čelebić, Nada Baković, Anita Ćulafić i Natalija Vujošević.

Izložba Umijeće držanja za ruke / dok se probijamo kroz sedimentni oblak, gradi iskustvo nalik naučnofantastičnoj priči o mogućim budućnostima, pletući je kroz multitemporalne intergeneracijske poglede umjetnika koji dolaze iz različitih društvenih i istorijskih konteksta koji se talože na prostoru današnje Crne Gore. Ova priča nastaje na marginama „sveta”, koji danas nazivamo globalnim kapitalizmom, iz prostora akutne distopije dezintegrisanog „tela” prirode i društva koje se pod konstantnim turbulencijama, uticajima i potresima menja i gubi čvrstu opnu i kao rasuti oblak ideologija, istorija, strahova i snova pluta u vremenu i prostoru. 

Kako možemo predstaviti jedno ovako dezintegrisano telo zajednice, stanje slobodnog pada zarobljeno u fatamorgani tranzicije, simulakrum? 

Izložba nudi alternativan način predstavljanja i posmatranja granicom određene teritorije, uvažavajući kompleksnost istorije, transformacije i kretanja. Izložba ugošćava intergeneracijski, multitemporalni dijalog susrećući imaginacije umetnika koji stvaraju u današnjem distopijskom okruženju, slomljenog zajedničkog jezika i zajednice, sa čudesnom kolekcijom umetnosti nesvrstanih zemalja, koja nas podseća da su jedan mnogo veći svet i ideja imaginizirani i praktikovani ne tako davno na istom tlu, danas zakopani u ruševinama koje za sobom ostavlja sociopatska neoliberalna i neokolonijalna stihija. 

Otelovivši svoje vizije kroz različite medije, od slikarstva, instalacije do usvajanja u svoje prakse ritualnih pristupa ručnom radu, sve do poezije i arhiva, umetnici nam pokazuju imaginaciju i lekoviti potencijal umjetnosti koja se rađa i živi u i uprkos distopijskom okruženju post- društvene pustinje.

Izložba Umijeće držanja za ruke / dok se probijamo kroz sedimentni oblak otvorena je 21. aprila u Palazzi Malipiero u Veneciji, i publika je može videti tokom trajanja bijenala u do 27. novembra. Izložba je do sad pomenuta u brojnim medijima poput Exibart-a, Apollo magazina, Il Manifesto, Nero editions, Euro news… 

Umetnici:

Ivan Šuković (1981, Podgorica), živi i radi u Beogradu i Podgorici. 

Doktorirao je na Univerzitetu umetnosti u Beogradu, odsek Višemedijska umetnost (2019). Magistrirao na odseku Digitalne umetnosti i novi mediji u Beogradu, a diplomu osnovnih studija stekao iz oblasti književnosti na Filozofskom fakultetu na Univerzitetu Crne Gore. 

Od 2011. do 2021. imao je više samostalnih izložbi, dok je u okviru grupnih izložbi osim u zemljama regiona svoj rad predstavio u Austriji, Nemačkoj, Velikoj Britaniji, Rusiji i Italiji. 

Dodatno se umetnički obrazovao na Internacionalnoj školi Univerziteta Oslo, Norveška, 2009. 

Bio je učesnik projekta Takt rezidencija u Berlinu 2013. Finalista je nagrade Milčik za 2019. godinu. Za svoj rad je nagrađivan. Njegovi radovi se nalaze u muzejskim i privatnim kolekcijama.

Kroz svoju umetničku praksu analizira smisao i procese sećanja u pokušajima ponovnog uspostavljanja bliskosti sa nečim udaljenim ili izgubljenim u vremenu i odsutnim u materijalnom prostoru. Arhivsku građu koristi kao potencijalni izvor za moguće identifikovanje višeslojnosti vremenskih i prostornih odnosa, odnosno otkrivanje njihovih mnogobrojnih mogućih i nekonzistentnih značenja. Značaj arhiva u njegovom radu podstiče spekulacije o ulozi sećanja kao kreativnog procesa koji obuhvata različite osnove za tumačenje temporalnosti slike.

Lidija Delić (1986, Nikšić) živi i radi u Beogradu. 

Diplomirala je slikarstvo na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu (2010), a doktorske studije završila na višemedijskoj umjetnosti na Univerzitetu umjetnosti u Beogradu (2015). Jedan je od osnivača Umjetničkog prostora U10 iz Beograda (2012). 

Od 2021. godine zaposlena je na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu u zvanju asistenta. 

Njen rad se nalazi u brojnim privatnim i javnim kolekcijama. Izlagala je na više grupnih i samostalnih izložbi u zemlji i inostranstvu, uključujući samostalnu The Ordinary Things, ICA – Sofia Gallery, Sofija, Bugarska (2022), With luck, there’ll be no more dreams, Eugster II Beograd (2021), Too Soon, Too Late, Manifesto Beograd (2020), The West Island, Dom omladine Beograda (2018), a 2018. godine izlaže na 57. Oktobarskom salonu u Beogradu. 

U 2017. godini predstavljala Srbiju na 18. Međunarodnom bijenalu mladih umetnika Evrope i Mediterana (BJCEM), u Tirani, Albanija. Finalistkinja je nagrade Dimitrije Bašičević Mangelos za 2017. godinu, 2019. učestvuje na rezidencijalnom programu u Njujorku u organizaciji Balkan Project i Švajcarskog instituta iz Njujorka.

Umetnička praksa Lidije Delić konceptualno i strukturalno počiva na intermedijumskom istraživanju povezanosti i odnosa između unutrašnjih mentalnih procesa i prostora koji ih okružuju. Polazna tačka tog pristupa je ideja da svet oko nas ne možemo razumeti kao sistem pre-definisanih objekata i koncepata koje zatim naknadno racionalno biramo, već kao gustu mrežu nedovršenih procesa, u kojoj je stabilnost stvari samo odraz stabilnosti njihovih slika. Njeni radovi se otvaraju višestrukim perspektivama i interpretacijama uvodeći posmatrača.

Dante Buu (Rožaje) je umetnik, pripovedač i performer. 

Ispričati neispričane priče o ljubavi i otporu neželjenih i nevoljenih kroz intimnu priču i autobiografiju koja se prepliće sa životima drugih je srž Danteovog umetničkog delovanja. 

Buuova dela i performansi prikazani su na mnogobrojnim izložbama i festivalima širom sveta, uključujući: Mladi i odmorni, MeetFactory, Prag (2022); a ti—da li ti umireš srećan?, Berlin Art Week, Good To Talk, Hallen #2, Wilhelm Hallen, Berlin (2021); u visini bedra, Künstlerhaus Bethanien, Berlin (2021); Crnogorski likovni salon 13. novembar, Crnogorska galerija umetnosti „Miodrag Dado Đurić”, Cetinje (2019); Vikend Ljubavnici II, Art vikend Beograd, Dim, Beograd (2019); NEXUS 1, TBA Festival, PICA, Portland (2019); Pažljivo s tom sjekirom, Eugene, AKT Art Space, Kijev (2019); Ne želim da moj ljubavnik ide na posao, KC Tobačna 001, Ljubljana (2018-2019); Universal Hospitality 2, Centar za savremenu umjetnost FUTURA, Prag (2017); To nije moja istorija, Festival nove umjetnosti, < rotor > centar za savremenu umjetnost, Grac (2015); 3. Bijenale savremene umjetnosti, Titov bunker, Konjic (2015); Mama ja sam okej u neon zelenom, Galerija Duplex 100m², Sarajevo (2013-2014). 

Dante trenutno sudeluje na Künstlerhaus Bethanien rezidenciji u Berlinu (2021-2022), dok prethodni rezidencijalni programi uključuju: Ankara Queer Art Program, Ankara (2020-2021), KC Tobačna 001, Ljubljana (2018-2019), KulturKontakt Austrija, Beč (2017), Q21/MuseumsQuartier, Beč (2017), West Balkan Calling, Grac (2016).

Dante Buu živi i radi između Rožaja i Berlina.

Darko Vučković (1975, Podgorica), živi i radi u Podgorici.

Diplomirao na Fakultetu Likovnih umetnosti na Cetinju, a specijalističke studije završio je na

Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu. Deo školovanja proveo je na L’ecole Superrieure d’Art

du Grenoble, Francuska, gde se počinje baviti kompjuterski generisanom slikom, fotografijom i

eksperimentalnim zvukom. Njegov rad predstavljen je na mnogobrojnim samostalnim i

kolektivnim izložbama, među kojima izdvaja samostalnu izložbu u galeriji Centar, Centra

savremene umjetnosti Crne Gore 2020, te kolektivne: Prolećna izložba, u Paviljonu Cvijeta

Zuzorić, Beograd, 2010, Album misterijskih životinja, Galerija Feniks, Beograd, 2010,

Prepoznavanje (regionalni projekat) Centar savremene umjetnosti Crne Gore, Crnogorski likovni

salon 13. novembar, Crnogorska galerija umjetnosti Miodrag Dado Đurić, Cetinje 2015, Bijenale

minijature, Gornji Milanovac, 2018, MiniArtUra, Kuća legata, Beograd. 

Dobitnik je treće nagrade za skulpturu na London Art Biennale, London, Velika Britanija, 2019. Zastupljen je u kvartalnoj publikaciji za savremenu umetnost Create Magazine, kustoskinja: 

Ms. Margaret Winslow, direktorka Muzeja savremene umetnosti u Delaware-u, USA.

Njegovo interesovanje usmereno je ka ispitivanju i istraživanju skrivenih zakonitosti prisutnih u

organskim formama kojima smo okruženi, a koje materijalizuje kroz crtež, sliku, skulpturu i foto

kolaž. Bavi se i fotografijom, kompjuterski generisanom slikom i zvukom. Njegove skulpture

nastaju iz eksperimentalnog pristupa procesu pripreme i pečenja gline, pri čemu kombinuje

stare tradicionalne i savremene tehnike na nekonvencionalan način, ispitujući mogućnosti

samog medija i vizuelnih efekata koji se postižu ovim pristupom.

Jelena Tomašević (1974, Podgorica), živi i radi između Crne Gore i Bosne i Hercegovine.

Diplomirala je i magistrirala na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju. 

Od 2018. godine radi kao profesor na Akademiji likovnih umjetnosti u Trebinju. Rad Jelene Tomašević istražuje i preispituje strukture naše stvarnosti, okruženja i društva te promišlja percepciju vremena u našem svakodnevnom životu. 

Njena umetnička praksa bazirana je na konceptima prostora, vremena, nauke, arhitekture i filozofije, oblikovana je kroz skulptoralne objekte, video i fotografiju, pisanje, site-specific umetnost, crtež, instalacije i zvučne radove. 

Njene instalacije nastaju kao eksperiment u kojem se koriste nađeni, gotovi predmeti. 

Reč je o pokušaju razumevanja, očuvanja i svojevrsnog arhiviranja kolektivnog sećanja.

Njen rad prezentovan je u inostranstvu, na brojnim samostalnim i grupnim izložbama, od kojih

ističe: Eros malog prestupa, Venecijansko bijenale 2005, U gudurama Balkana, Kunsthalle

Fridericianum Museum Kassel 2003, Muzej MUMOK u Beču, Četvrto i Peto Cetinjsko bijenale,

Oktobarski salon u Beogradu, White Anxieties, Whitebox Art Center NY, Pera muzej u Istanbulu,

Muzej moderne i savremene umjetnosti, Rijeka, Kunstmuseum Liechenstein, Centro Cultural

Montehermoso, Bilbao (2007) itd.

Njena kratka priča odabrana je i objavljena u knjizi A Good Neighbor Stories, u sklopu 15.

Istanbulskog bijenala 2017. 

Dobitnica je najvećeg državnog priznanja, Trinajestojulske nagrade za 2022 godinu.

Kolekcija umjetnosti nesvrstanih zemalja:

Zuzana Halupova (1925, Kovačica, Vojvodina – 2001, Beograd)

Halupova je bila jedna od najznačajnijih predstavnica naivne umjetnosti u Jugoslaviji. Osnovnu školu završila je u Kovačici. Bavila se slikarstvom i vezom, a najčešće je slikala prizore iz svakodnevnog života i rada, kao hranjenje živine, pranje rublja, mužu krave, okopavanje kukuruza i druge poslove koji se odvijaju na selu. Na slikama se primećuje narativni slikarski izraz sa brojnim figurama smeštenim u seoski pejzaž, vedutu ili sobu, a za temu imaju događaje iz seoskog života njenih sunarodnika Slovaka. Iskustva rada sa vezom koristi za dekoraciju slika. Sarađivala je sa Muzejom narodne umetnosti u Svetozarevu, a izlagala je na brojnim samostalnim i grupnim izložbama u zemlji i u inostranstvu (Francuska, Nemačka, SAD, Austrija, Engleska). Mnoga njena dela su nastala iz humanitarnih pobuda, kao što su monumentalne kompozicije posvećene Crvenom krstu u Ženevi, Zavodu za zaštitu spomenika kulture Srbije, zgradi UNICEF-a, koji je (1974) njenu sliku Zima štampao kao novogodišnju čestitku u dva miliona primeraka. O Halupovoj su objavljene brojne publikacije i snimljeni dokumentarni filmovi. Dobitnica je visokog odlikovanja za životno delo Ćirilo i Metodije koje dodeljuje Matica slovačka iz Bratislave.

René Portocarrero (1912 – 1985, Havana, Kuba)

Studije umjetnosti započeo je na Akademiji San Alehandro, međutim, veoma brzo ih napušta i nastavlja samostalan razvoj. Bavio se slikarstvom, vajarstvom, keramikom, scenskim dizajnom, ilustrovanjem knjiga, izradom murala. Jedna je od ključnih figura druge generacije umjetnika kubanske Vanguardije. Prvu samostalnu izložbu organizovao je 1934. u Havani, a potom slijede putovanja na Haiti, u Evropu, SAD i prvo samostalno izlaganje u Njujorku 1945. godine. Dobio je Međunarodnu Samba nagradu na Bijenalu u Sao Paulu 1963. i bio je predstavljen na Venecijanskom bijenalu 1966. godine. Njegova djela dio su kolekcija muzeja i galerija u Argentini, Brazilu, Kanadi, Francuskoj, Peruu, SAD, Urugvaju, Venecueli kao i na Kubi. Dobitnik je brojnih nagrada i odlikovanja među kojima su najznačajnije: nagrada za najbolju postavku na VII Bijenalu u Sao Paulu 1963. Odlikovan je od strane Bugarske i Poljske i bio je član Međunarodnog udruženja lijepih umjetnosti UNESKO-a. Dobitnik je kubanskog ordena Felix Varela 1981, kao i najvišeg odlikovanja Meksika Astečki orao 1982.

Bernard Matemera (1946 – 2002, Guruve, Zimbabve)
Bernard Matemera je bio izraziti predstavnik i jedan od utemeljivača umetničkog pokreta Šona (shona) skulpture. Ova umetnička forma nastala je pedesetih godina prošlog vijeka u Zimbabveu. Ime je dobila po plemenu Šona čiji su se članovi početkom pedesetih godina počeli baviti izradom skulptura rađenih u serpentinu, mekom kamenu pogodnom za obradu koji se nalazio u njihovom neposrednom okruženju. Uporište i inspiraciju za svoja dela Šona umetnici crpe iz zajedničke istorije, tradicionalne kulture, mitologije, folklora, rituala i verovanja u duhove predaka koji su još uvek prisutni u savremenom urbanom životu Zimbabvea.

Matemera je bio sin seoskog starjšine, koji je živeo u blizini grada Guruve, Mashonaland na krajnjem severu tadašnje Južne Rodezije. Nakon četvorogodišnjeg formalnog osnovnog obrazovanja, pored poslova u domaćinstvu, bavio se rezbarenjem i izradom glinenih posuda. Tokom rada na farmi duvana, upoznao je Toma Blomfilda, čija je farma imala velike naslage serpentinskog kamena pogodnog za rezbarenje. Matemara je bio jedan od prvih umetnika koji je počeo da se bavi vajanjem sa punim radnim vremenom i bio je jedan od prvih članova Prve generacije zimbabveanskih vajara od tvrdog kamena.

Radovi Matemere i njegovih kolega bili su izloženi u Nacionalnoj galeriji Rodosa, čiji je osnivač Frank McEven bio veoma uticajan u međunarodnoj umetničkoj zajednici i skrenuo pažnju na umetnike grupnom izložbom u Muzeju moderne umetnosti u Njujorku 1969. Matemera je učestvovao na godišnjim izložbama Nacionalne galerije Rodosa 1967. i 1968, kao i na mnogim internacionalnim izložbama (SAD, Nemačka, Zimbabve, Velika Britanija, Francuska, Indija…). Tokom rata za nezavisnost postao je simbolični vođa zajednice i od 1980-ih je stekao priznanje širom svijeta, sa delima predstavljenim na izložbama u SAD, Velikoj Britaniji, Nemačkoj, Holandiji. Dobitnik je Nagrade časti (Lalit Kala Akademi) na VI trijenalu u Nju Delhiju, Indija, 1986.

Natalija Vujošević je umetnica i kuratorka iz Crne Gore.

Fokus njenog istraživanja i prakse je predstavljanje arhiva kroz izlaganje, obnovljene moduse komunikacije, angažovanja i razumijevanja kroz nove interpretacije i proširene forme. Natalijino umetničko promatranje usmereno je na pitanja života na marginama globalnog kapitalizma: neokolonijalnu politiku i zauzimanje prirodnih resursa na ruševinama društva.

Kurirala je i ko-kurirala brojne istraživačke projekte i izložbe, kao što su: Drugarice / AFŽ, Antifašistički front žena u Crnoj Gori 1943-1953 (2017, Institut za savremenu umjetnost i Centar za feminističku kulturu NOVA), Missing Stories / Prinudni rad u nacističkoj Njemačkoj (Goethe institut Beograd), Zašto nema velikih muških umjetnika? (2018, Kolekcija British Council-a s Narodnim muzejom Crne Gore), Arhiv Cetinjskog bijenala (2021/22 Institut za savremenu umjetnost sa Petrović fondacijom), Future Ecologies / Future in Debris (sa Kolekcijom British Council-ai LUX, London), Make Me a Coffee Make me a Sandwich (Skuvaj mi kafu, napravi sendvič (Galerija 17 Priština, Kosovo).

Osnivačica je Instituta za savremenu umjetnost u Crnoj Gori, posvećenog teoriji savremene umetnosti, obrazovanju, istraživanju i arhivima.

Kao umetnica izlaže internacionalno, a njene recentne izložbe uključuju: Bigger Than Myself. Heroic voices from the former Yugoslavia (Veće od mene. Herojski glasovi bivše Jugoslavije), kuratorke Zdenke Badovinac, 2021 u muzeju MAXXI, Rim, kao i Invisible (Nevidljivo), kuratorke Jill Kearney, u ArtYard galeriji, Nju Džerzi, 2022.

Pisci tekstova za katalog izložbe

Jovana Stokić je istoričarka umetnosti i kustoskinja, rođena u Beogradu, živi i radi u Njujorku. 
Završila je studije istorije umetnosti u Beogradu, a doktorirala je na Institutu za umetnost Njujorškog Univerziteta (IFA, NYU) u Njujorku. Od 2000. godine aktivno se bavi likovnom kritikom, teorijom umetnosti, i studijama performansa, dok njeni kustoski angažmani obuhvataju projekte i izložbe u Americi, Španiji, Italiji, Srbiji, Hrvatskoj… Kustoska aktivnost tokom dve decenije uključila je izložbe, performanse, radionice, i eksperimentalne programe, u komercijalnim i neprofitnim prostorima. Jovana je bila istraživač u kustoskim odeljenjima u Novom muzeju savremene umjtnosti u Njujorku, i Muzeju američke umetnosti Whitney u Njujorku, kustos Galerije centra Kimmel na Univerzitetu u Njujorku i kustos performansa u Location One, Njujork gde je organizovala više od trideset izložbi, performansa, predavanja, i javnih skupova. Jovana je u doktorskoj disertaciji The Body Beautiful: Feminine Self-Representations 1970-2007, kroz pojmove samoreprezentacije i ljepote, analizirala rad umetnica Marine Abramović, Marthe Rosler i Joan Jonas. Od 2011. godine Jovana predaje istoriju umetnosti i kustoske prakse, i član je profesorskog tima na Njujorškom univerzitetu (Steinhardt School of Art), i u Školi vizuelnih umetnosti (School of Visual Arts, master program MFA Art Practice) u Njujorku. 

Miloš Zec (1979, Beograd) je nezavisni kustos i istoričar umetnosti. 
Diplomirao je istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U svom radu posebno je fokusiran na rad umetničkih kolektiva, kolaborativne umetničke prakse, umetnički film i institucionalnu kritiku.
Kurirao je izložbu Shared meanings u Galeriji ŠKUC u Ljubljani, Slovenija (2019). Bio je asistent kustos na izložbama Konflikti. Mi smo ovde: Buduće ekologije, British Council i LUX Fondacija (2021), Fade In 2: Ekst: Modernistička kuća – noć, Muzej savremene umetnosti u Beogradu – Galerija-legat Milice Zorić i Rodoljuba Čolakovića (2017). Radio je kao kustoski savetnik na mnogobrojnim izložbama. Kao pisac i urednik, učestvovao je u radu na brojnim katalozima, kritičkim člancima i drugim umetničkim publikacijama. 

Nuno de Brito Rocha (1988, on) je kustos, istoričar umetnosti, arhitekta i pedagog sa sedištem u Sao Paulu (BR), Berlinu i Braunschweigu (DE). Trenutno je privremeni direktor Kunstverein Braunschweig u Njmačkoj. Između 2017. i 2021. bio je kustos u berlinskom Muzeju moderne umetnosti, Berlinische Galerie, gde je nedavno razvio opsežni izložbeni projekat na otvorenom Park Platz sa specifičnim delima Zuzanne Czebatul, Daniela Liea, Hanne Lippard, Anie Nowak, Lucas Odahara, Przemek Pyszczek, Liz Rosenfeld, Marinella Senatore i Raul Walch. Kao kustos video umetničkog programa muzeja, prikazao je umetnike poput Igora Vidora, Mariane Caló i Francisca Queimadele, Bárbare Wagner i Benjamina de Burce, Barbare Marcel, Maria Pfeifera i Yaela Bartane. Godine 2019. bio je saradnik kustosa Trećeg bijenala savremene umetnosti Anozero ’19 u Coimbri, Portugal. Dok je bio u Brazilu radio je u Museu da Casa Brasileira u Sao Paulu, a bio je uključen u izložbu Načini prikazivanja: Izložbena arhitektura Line Bo Bardi između 2013. i 2014. Nuno de Brito Rocha je bio stipendista DAAD-a za istraživanje svoje teze Plutajući muzej Lynn Hershman Leeson na Univerzitetu Stanford u Sjedinjenim Američkim Državama.

Ana Ivanović (1983, Beograd), istoričarka umetnosti i kustoskinja.
Diplomirala na Filozofskom fakultetu u Beogradu, smer istorija umetnosti. Od 2010. radi kao kustoskinja u Umjetničkom muzeju Narodnog muzeja Crne Gore. U institucionalnim okvirima kao i samostalno je bila angažovana na organizaciji više izložbenih, edukativnih i istraživačkih projekata, od kojih su najrecentnije: škola umetničke kritike za srednjoškolce Gledaj, misli, piši; predavanja o poziciji i ulozi muzeja u sistemu zaštite kulturne baštine u okviru projekta ISU Večernja škola; Memorijal Nadežda PetrovićTeritorije kulture: Kako skrenuti sa puta i naći se na pravom mestu?; samostalna izložba dobitnika Milčik nagrade za mlade vizuelne umjetnike Siniše Radulovića Above the Shadow Dust; Screenshots of Now, Dritona Selmanija, NVO Bauo, Petrovac: LGBTIQ tematika u crnogorskom društvu, medijima i kulturi tokom 20. i početkom 21. vijeka (Otkrivanje skrivenog/Kvir i (s)rodne teme). 

Specijalizovana za upravljanje muzejskim kolekcijama. Bila je selektorka Hercegnovskog zimskog salona (2013), kao i Crnogorskog likovnog salona 13. novembar (2017). 

Vjera Borozan je istoričarka umetnosti i kustosica iz Praga. Od 2011. do 2019. bila je direktorka onlajn platforme za savremenu umetnost Artyčok.TV. Borozan je diplomirala na Karlovom univerzitetu u Pragu. Predavačica je savremene umetnosti na Akademiji likovnih umetnosti u Pragu (od 2009.), a prethodno je predavala na Fakultetu likovnih umetnosti VUT u Brnu. 

Bila je direktorka Narodnog muzeja Crne Gore (2017–2018) i dugogodišnja saradnica inicijative za savremenu umjetnost tranzit.cz (2005–2011).

Marina Šaranović, Anita Ćulafić, Nada Baković su kustoskinje i konzervatorke Centra savremene umjetnosti, koje brinu o Kolekciji umjetnosti nesvrstanih zemalja.

Laboratorija kolekcije umjetnosti nesvrstanih zemalja je projekat koji ima za cilj razvoj savremenih istraživačkih i arhivskih umetničkih praksi i njihovu implementaciju u umetničke i edukativne programe Centra savremene umjetnosti, kao i povezivanje ove izuzetno vredne i bogate zbirke, koja svjedoči o važnom internacionalnom istorijskom kontekstu, sa međunarodnom akademskom i umetničkom zajednicom. Namera je da se kroz ovaj program u kontinuitetu razvijaju aktivnosti koje bi doprinijele istorizaciji i novim čitanjima, te obnavljanju međunarodnih komunikacija i razmjena koje je kolekcija negovala.

Projekat realizuje tim kustoskinja i konzervatorki i to: Marina Šaranović, Anita Ćulafić, Nada Baković i Natalija Vujošević.

Audio vodič: Natalija Vujošević, Tara Langford, Matt Boyle

Glas: Tara Langford

Grafički dizajn: Tara Langford

Organizacija: Centar za savremenu umjentost

Pokrovitelj:  Ministarstvo kulture i medija Crne Gore

Partneri projekta: Air Montenegro, Aerodromi Crne Gore, M-tel